Co to jest gwarantowany dochód podstawowy i jak działa?
Gwarantowany dochód podstawowy (GDP), znany również jako bezwarunkowy dochód podstawowy, to propozycja, która budzi sporo emocji i kontrowersji. W skrócie chodzi o to, że każdemu obywatelowi, bez względu na jego status społeczny, zawodowy czy majątkowy, państwo wypłaca określoną sumę pieniędzy. Ta kwota ma na celu pokrycie podstawowych potrzeb życiowych, takich jak jedzenie, mieszkanie czy transport. Pomysł ten zyskuje na popularności na całym świecie, ponieważ ma potencjał w walce z ubóstwem, nierównościami oraz może być odpowiedzią na rosnące bezrobocie w dobie automatyzacji.
Jak działa gwarantowany dochód podstawowy?
Gwarantowany dochód podstawowy działa na zasadzie bezwarunkowych transferów finansowych. Oznacza to, że osoby otrzymują stałą sumę pieniędzy niezależnie od tego, czy pracują, czy nie. Tego typu system wyklucza jakiekolwiek kryteria dochodowe, co sprawia, że jest mniej skomplikowany w porównaniu do tradycyjnych programów pomocy społecznej, które często wiążą się z wieloma formalnościami i wymogami. W wielu koncepcjach GDP, kwota ta jest wystarczająca, by zaspokoić podstawowe potrzeby. Celem jest zapewnienie wszystkim ludziom minimum egzystencji. W zależności od regionu i założeń politycznych, wysokość gwarantowanego dochodu może się różnić. Jednak nie chodzi tylko o to, by ludzie przeżyli – chodzi o to, by mieli szansę na lepsze życie, rozwój i realizację swoich pasji, bez strachu o codzienną egzystencję.
Korzyści płynące z gwarantowanego dochodu podstawowego
Choć pomysł gwarantowanego dochodu podstawowego ma swoich zwolenników i przeciwników, to warto przyjrzeć się jego potencjalnym zaletom:
- Redukcja ubóstwa: Gwarantowany dochód pozwala osobom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej na poprawę jakości życia.
- Walka z bezrobociem: Dzięki stabilnemu dochodowi, osoby bez pracy mogą się skupić na szukaniu zatrudnienia, edukacji lub rozwoju umiejętności, bez stresu o codzienne przetrwanie.
- Wsparcie dla kreatywności i innowacji: Bez konieczności martwienia się o pieniądze, ludzie mogą bardziej angażować się w projekty twórcze i przedsiębiorczość.
- Uproszczenie systemu pomocowego: Zamiast wielu różnych form wsparcia, które często są trudne do uzyskania, GDP zapewnia prostą i skuteczną formę pomocy.
Wyzwania i kontrowersje związane z gwarantowanym dochodem podstawowym
Pomimo licznych zalet, gwarantowany dochód podstawowy nie jest wolny od krytyki. Przeciwnicy tego rozwiązania wskazują na kilka kluczowych problemów. Po pierwsze, obawiają się, że taki system może zniechęcić ludzi do pracy. Jeżeli każdy otrzymuje pieniądze, to dlaczego miałby się starać o lepsze zatrudnienie? Kolejnym argumentem jest koszt wprowadzenia takiego systemu. Wiele państw, zwłaszcza o słabszej gospodarce, obawia się, że wprowadzenie gwarantowanego dochodu podstawowego obciąży budżet państwowy. Istnieją również pytania o to, jak taki system wpłynie na inflację i ogólny stan gospodarki.
Przykłady implementacji gwarantowanego dochodu podstawowego
Pomimo wątpliwości, niektóre kraje i regiony testowały lub wdrażały różne formy gwarantowanego dochodu. Jednym z najbardziej znanych przykładów jest pilotażowy program w Finlandii, który trwał od 2017 do 2018 roku. W ramach tego programu, losowo wybranym osobom bezrobotnym wypłacano co miesiąc stałą kwotę 560 euro przez 2 lata. Choć badania wykazały, że uczestnicy programu czuli się bardziej pewni siebie, a ich zdrowie psychiczne poprawiło się, to efekty w zakresie zwiększenia zatrudnienia były stosunkowo niewielkie. Inne kraje, jak Kanada czy Hiszpania, również prowadziły eksperymenty z tym rozwiązaniem, zbierając cenne dane do dalszej analizy. Wyniki tych prób wskazują, że gwarantowany dochód podstawowy może być użytecznym narzędziem w przeciwdziałaniu ubóstwu, ale wymaga staranności w planowaniu i implementacji, by nie zniechęcić do aktywności zawodowej.
Jakie kraje już testują gwarantowany dochód podstawowy?
Gwarantowany dochód podstawowy (GDB) to temat, który zyskuje coraz większą popularność na całym świecie. Choć idea ta jest stosunkowo młoda, to już teraz kilka państw postanowiło przeprowadzić eksperymenty mające na celu sprawdzenie, jak taki system mogłaby funkcjonować w rzeczywistości. Czym właściwie jest GDB? To koncepcja, według której każdy obywatel otrzymuje od państwa stałą, regularną kwotę pieniędzy, niezależnie od jego dochodów czy sytuacji zawodowej. A które kraje już zdecydowały się na testowanie tego rozwiązania? Przyjrzyjmy się kilku z nich!
Finlandia – pionier w testowaniu GDB
Finlandia była jednym z pierwszych krajów, który w 2017 roku przeprowadził eksperyment z gwarantowanym dochodem podstawowym. W ramach testów wybrano 2000 bezrobotnych osób, które przez dwa lata otrzymywały stały miesięczny dochód w wysokości 560 euro. Celem eksperymentu było sprawdzenie, czy taki dochód pozytywnie wpłynie na aktywność zawodową uczestników oraz ich poczucie dobrostanu. Choć badania nie wykazały dużego wpływu na zwiększenie zatrudnienia, to wielu uczestników eksperymentu zgłaszało poprawę w jakości życia i większą motywację do szukania pracy.
Kanada – Alberta i Ontario wprowadzają eksperymenty
Kanada to kolejny kraj, który postanowił sprawdzić, jak GDB wpłynie na jego obywateli. W prowincji Ontario, w latach 2017-2019, przeprowadzono eksperyment z gwarantowanym dochodem. Uczestnicy programu otrzymywali około 17 000 dolarów rocznie, a celem było sprawdzenie, jak wpływa to na ich sytuację finansową, zdrowie i aktywność zawodową. Niestety, eksperyment został przerwany przed jego zakończeniem przez nową władzę prowincji, ale wcześniejsze wyniki wskazywały na poprawę jakości życia osób biorących udział w programie.
Stany Zjednoczone – eksperymenty w różnych miastach
W Stanach Zjednoczonych temat GDB zaczyna zyskiwać na znaczeniu, a kilka miast już przeprowadziło własne eksperymenty z gwarantowanym dochodem. Jednym z najbardziej znanych jest program w Stockton w Kalifornii, który ruszył w 2019 roku. Miasto wybrało 125 mieszkańców, którzy przez 24 miesiące otrzymywali 500 dolarów miesięcznie. Wyniki eksperymentu były pozytywne – uczestnicy wykazywali większe poczucie bezpieczeństwa finansowego oraz lepsze samopoczucie psychiczne. Program ten stał się inspiracją dla innych miast i stanów, które rozważają wdrożenie podobnych rozwiązań.
Hiszpania – testowanie GDB w regionach
Hiszpania to kolejny kraj, który postanowił przetestować GDB, ale na poziomie regionalnym. W 2020 roku w regionie Katalonii uruchomiono program, który miał na celu wsparcie osób w trudnej sytuacji finansowej. Choć nie była to pełna implementacja gwarantowanego dochodu podstawowego, eksperymenty miały na celu wypracowanie skutecznych rozwiązań w kwestii ubóstwa i nierówności społecznych. Wyniki tego programu będą miały duży wpływ na dalszą dyskusję na temat wprowadzenia GDB w kraju.
Inne kraje testujące GDB
Poza wymienionymi państwami, GDB testują także inne kraje, choć w mniejszym zakresie. W Szwajcarii odbyło się referendum, w którym większość obywateli opowiedziała się przeciwko wprowadzeniu GDB, ale sam temat jest nadal aktualny w debacie publicznej. Z kolei w Niemczech i Holandii prowadzone są eksperymenty w wybranych miastach, a w Brazylii czy Namibii trwają programy mające na celu poprawę warunków życia osób najbardziej potrzebujących.
Dlaczego kraje testują GDB?
Wprowadzenie gwarantowanego dochodu podstawowego to decyzja, która wiąże się z wieloma pytaniami. Z jednej strony GDB ma na celu walkę z ubóstwem, nierównościami społecznymi i bezrobociem. Z drugiej, jest to eksperyment, który wymaga ogromnych nakładów finansowych. Kraje, które podejmują takie testy, starają się znaleźć odpowiedź na pytanie, czy takie rozwiązanie może poprawić życie obywateli i czy jest w stanie wpłynąć na rynek pracy w sposób korzystny. Choć pełne wdrożenie GDB w wielu krajach nadal jest w fazie testów, to już teraz widać, że jest to temat, który będzie odgrywał ważną rolę w przyszłości.
Gwarantowany dochód podstawowy – FAQ
- Co to jest gwarantowany dochód podstawowy?
Gwarantowany dochód podstawowy (GDP) to idea, według której każdy obywatel, niezależnie od swojej sytuacji zawodowej, otrzymuje określoną kwotę pieniędzy od państwa lub rządu, która ma zapewnić minimum egzystencji. Celem tego rozwiązania jest eliminowanie ubóstwa i nierówności społecznych. - Dlaczego wprowadzenie gwarantowanego dochodu podstawowego może być dobre?
Zwolennicy gwarantowanego dochodu podstawowego uważają, że jest to sposób na zapewnienie godnych warunków życia dla wszystkich, bez względu na status zawodowy. Pomaga to zredukować nierówności społeczne, a także daje ludziom większą swobodę w wyborze pracy lub rozwoju zawodowego, bo nie są zmuszeni do pracy tylko po to, by przeżyć. - Jakie są wady gwarantowanego dochodu podstawowego?
Krytycy GDP twierdzą, że taki system mógłby prowadzić do lenistwa i zmniejszenia motywacji do pracy. Inni obawiają się, że taki program wymagałby ogromnych nakładów finansowych, co mogłoby obciążyć budżet państwa, prowadząc do wyższych podatków. - Gdzie na świecie testowane są programy gwarantowanego dochodu podstawowego?
Istnieją pilotażowe programy testowe w różnych krajach, takich jak Finlandia, Kanada, czy niektóre miasta w Stanach Zjednoczonych. W Finlandii przeprowadzono badania, które wykazały, że odbiorcy GDP byli bardziej zadowoleni z życia, a ich zdrowie psychiczne się poprawiło. - Czy gwarantowany dochód podstawowy zastąpiłby inne formy pomocy społecznej?
To zależy od konkretnego modelu, który zostałby wprowadzony. W niektórych wersjach GDP, tradycyjne formy pomocy społecznej, takie jak zasiłki dla bezrobotnych czy pomoc mieszkaniowa, mogłyby zostać zlikwidowane lub przekształcone, aby zintegrować je z systemem dochodu podstawowego. - Jakie są koszty wprowadzenia gwarantowanego dochodu podstawowego?
Wprowadzenie GDP wiąże się z ogromnymi kosztami, szczególnie jeśli chodzi o jego wdrożenie na dużą skalę. Rządy musiałyby znaleźć sposób na sfinansowanie takich wydatków, co mogłoby obejmować podwyższenie podatków, cięcia w innych obszarach budżetu państwa, a także wprowadzenie nowych źródeł dochodów. - Gwarantowany dochód podstawowy – jak wpłynie na rynek pracy?
Proponowane efekty obejmują poprawę jakości życia pracowników, którzy mogliby wybierać bardziej satysfakcjonującą pracę, zamiast godzić się na każdą, by przeżyć. Z drugiej strony, niektórzy obawiają się, że mogłoby to spowodować spadek podaży pracy, zwłaszcza w mniej atrakcyjnych zawodach. - Czy gwarantowany dochód podstawowy jest realny?
Chociaż pomysł jest ambitny, nie wszyscy są przekonani o jego wykonalności. Jednak niektóre kraje, jak np. Finlandia, już przeprowadzają eksperymenty, aby sprawdzić, jak taki system funkcjonowałby w praktyce. Czas pokaże, czy będzie to rozwiązanie, które uda się wprowadzić na szerszą skalę. - Jakie są możliwe alternatywy dla gwarantowanego dochodu podstawowego?
Zamiast wdrażać GDP, niektórzy proponują inne rozwiązania, takie jak „negatywna” forma podatku dochodowego, która również ma na celu zmniejszenie nierówności społecznych i zapewnienie podstawowych dochodów, ale w sposób bardziej skierowany na konkretne grupy społeczne. - Czy gwarantowany dochód podstawowy wpłynie na poziom ubóstwa?
Tak, jednym z głównych celów GDP jest eliminowanie ubóstwa. Z racji tego, że dochód podstawowy jest przyznawany wszystkim obywatelom, niezależnie od ich sytuacji zawodowej, zmniejsza się ryzyko, że ktoś będzie zmuszony do życia w skrajnej biedzie.